Een moslimkerkhof?

Ik veerde op in mijn bureaustoel. “Ook een islamitische begraafplaats is een ‘kerkhof’”. Wat? Sinds wanneer? Een lezer in Trouw had gereageerd op een opmerking in die krant over de laatste rustplaats van de Saudische koning Abdullah: een ‘kerkhof in Riyadh’. Terecht dat die lezer daarover opmerkte dat men in Saudi-Arabië geen kerken heeft, dus ook geen kerkhoven. Ik bleek naar een taalrubriek van Ton den Boon van 31 januari 2015 in Trouw te kijken. Den Boon is taalpublicist. Hij betoogt dat kerkhof en begraafplaats volledige synoniemen zijn en dat een verbinding als ‘islamitisch kerkhof’ ingeburgerd is. En omdat Van Dale, waar hij overigens als hoofdredacteur aan verbonden is, bij het trefwoord kerkhof de samenstelling moslimkerkhof geeft, zou dit zo zijn.

Hoewel de rubriek niet recent is, beschrijft het een onderwerp dat actueel is. Ik haal het aan omdat het onjuist gebruik van het woord kerkhof ook tot onduidelijkheden kan leiden. Het op een hoop gooien van termen als kerkhof en begraafplaats is onjuist. Hoewel ik geen taalwetenschapper ben, denk ik toch iets te weten over de betekenis van woorden als ‘kerkhof’ en ‘begraafplaats’. Nu heb ik zelf eerlijk gezegd nog nooit van een ‘moslimkerkhof’ gehoord, wel van een ‘Jodenkerkhof’. Een snelle speurtocht in Google verwijst naar een beperkt aantal, met name, Vlaamse mediawebsites waar in de koppen ‘moslimkerkhof’ wordt gebruikt, maar in de tekst gewoon begraafplaats.

Het begrip begraafplaats is heel algemeen uit te leggen als ‘een plek waar (georganiseerd) begraven wordt’. Een kerkhof is van oorsprong het hof bij een kerk. En daarmee wordt de term vooral gebruikt in van oorsprong christelijke culturen. Het is niet vreemd dus dat het woord een christelijke connotatie heeft, een kerkhof is oorspronkelijk nu eenmaal een christelijke begraafplaats en dat is ook vandaag de dag vaak nog steeds zo. Meer dan de helft van de Nederlandse begraafplaatsen heeft een christelijke signatuur, waarvan op een klein deel ook islamitische graven te vinden zijn. Geen daarvan is trouwens een kerkhof.

Het gebruik van de juiste termen lijkt in eerste instantie misschien niet belangrijk, maar toch zit er meer achter. Het woord kerkhof zegt bovenal iets over de historische achtergrond van de locatie en de omliggende gemeenschap. Ook als er intussen geen kerk meer staat, vertelt het overgebleven kerkhof ons een geschiedenis. En die geschiedenis gaat vele eeuwen verder terug dan al onze hedendaagse begraafplaatsen die niet bij een kerk zijn gelegen.

Tegelijkertijd ben ik wat betreft het gebruik van ‘kerkhof’ en ‘begraafplaats’ helemaal geen purist. In de volksmond worden sommige begraafplaatsen gewoon kerkhoven genoemd. Zelf noem ik de begraafplaats in het dorp waar mijn vader ligt begraven ook een kerkhof, omdat iedereen in het dorp het zo noemt. Het kerkhof bij de kerk werd al ruim 150 jaar geleden gesloten en de doden werden daarna begraven buiten het dorp op een nieuw aangelegde Algemene Begraafplaats. Formeel heet het ook zo en de wegwijzerbordjes zeggen ook ‘begraafplaats’. Maar in de volksmond wordt anderhalve eeuw later voor de plek waar de doden worden begraven nog steeds de term ‘kerkhof’ gebezigd. Buiten het dorp noem ik het gewoon een begraafplaats. Omdat dat feitelijk juist is. Uiteindelijk is dat het leuke van taal. Niet omdat verschillende woorden hetzelfde zouden betekenen, maar omdat een woord iets kan zeggen over de herkomst van het woord. Als je het onderscheid niet meer maakt tussen ‘kerkhof’ en ‘begraafplaats’, dan kun je ook niet meer zeggen waarom termen als ‘Joods kerkhof’ of ‘moslimkerkhof’ feitelijk onjuist zijn.